معرفی کتاب «مردهای مرز شرقی» (سجاد خالقی، ۱۳۹۹) | هم‌بستریِ تاریخ و حماسه

داستان­ و روایات حماسی همواره از موضوعات مورد علاقهٔ مخاطبان ایرانی در همهٔ ادوار تاریخی است، نمونهٔ بارز آن علاقه مردمان این خاک به شاهنامه و قهرمانان آن است. چنانچه ادوار بعدی رشادت­‌های مردان شاهنامه را به قهرمانان دینی، تاریخی و اجتماعی معاصرشان نیز نسبت داده‌­اند و ناخودآگاه یاد پهلوانان مکتوب گذشته را در مردانِ زمانهٔ­ خود، زنده نگاه داشته‌­اند. اگر رستم و دیگر پهلوانان، پاسدار مرزهای ایران در برابر توران بودند، در زمان‌های بعدی، خصوصاً دوران قاجار، مردانی بودند که خواستند از مرز­هاشان در مقابل روسیه و انگلیس پاسداری کنند. رشادتِ این مردان، اهل­ قلم را نیز تشویق به نگارش یادنامه­‌ها پهلوان­‌نامه­‌ها، شاهنامه‌ها و سپس داستان کوتاه و بلند کرده است. و این­ چنین است که ژانر تاریخی و حماسه در اغلب موارد به هم گره خورده‌­اند.

کتاب مردهای مرز شرقی اثر سجاد خالقی نیز در بستری تاریخی نوشته شده است. فضای داستان در دوران ناصرالدین‌شاه می­‌گذرد، کمپانی هند شرقی (انگلیس) مرزهای افغانستان را از ایران جدا  کرده و حال سربازان اجیرِ هندی خود را دوباره به این مرزها فرستاده است تا استعمار خود را از افغانستان تا بلوچستان گسترش دهد. مردم ایران خو­نشان به جوش آمده اما درباریان با نیت جمع کردن پول و گرفتن مقام دست روی دست گذاشته­‌اند. در نهایت گروهی از مردم وطن‌دوستِ سازش‌­ناپذیر به جنگ با بیگانگان متجاوز می­‌پردازند تا از خاک خود دفاع کنند.

بارها این جمله­ را شنیده‌­ایم که مردم دوران قاجار چه بی­‌عرضه بوده‌­اند که بخش­‌های بزرگ سرزمین­‌شان را واگذار کرده­‌اند. از این رو مردهای مرز شرقی را می‌­توان اعادهٔ حیثت مردم عادی در مقابل شاهان قاجار، درباریان و تاریخ دانست. نویسنده دست به نگارش داستان مردم کنشگری زده است که در تاریخ حذف شده­‌اند و ما آنها را نمی‌­شناسیم. یکی از پیام­‌های کتاب این است که اگرچه شاهان و درباریان قاجار در برابر متجاوزگران کوتاه آمدند و به بهای پول و قدرت کشور را فروختند اما مردمی هم بودند که حتی بی­‌سلاح و به قیمت جان از کشورشان دفاع کردند؛ خواستند بمیرند اما کشورشان را تجزیه‌شده و پاره پاره نبینند.

مردهای مرز شرقی در سه فصل به نگارش در آمده؛ در فصل اول می‌خوانیم که کمپانی هند شرقی (انگلیس) لشکریانش را نزدیک مرزهای شرقی، در بلوچستان، مستقر کرده است تا از مرز افغانستان پیشروی کند. یوزباشی، مهران زابلی، که  خود را از نوادگان رستم می‌­داند با افراد خود سمت مرز­ها می‌­رود. اشرف مردی افغان است که برای مهران خبر می‌آورد و همچنین گله‌و‌زاری می­‌کند که ما ایرانی­ هستیم اما به سبب بی­‌تدبیری شاه ما دیگر افغان و بیگانه به حساب می­‌آییم. اشرف و مهران، برای کسب اطلاعات، سمت قرارگاه­ انگلیسی‌­ها می­‌روند اما دستگیر می‌­شوند. میرزاحبیب به نمایندگی کمپانی هندشرقی می­‌خواهد با مهران مذاکره کند و به او پیشنهاد همکاری می­‌دهد اما مهران رد می­‌کند. در فصل دوم مهران به پایتخت می­‌رود تا خبر را به بزرگان برساند و درخواست کند لشکری همراه او کنند، اما اوضاع بسیار آشفته است، نوکرها همهٔ پول‌های او را رشوه می­‌گیرند تا به او رخصت دیدار بزرگان را بدهند. در نهایت مهران جوش می­‌آورد، فراشان او را کتک می­‌زنند و بیرون می‌­اندازند. مهران، ملول و شکسته می­‌رود که صدراعظم را ببیند اما چون پولی برای رشوه دادن ندارد، نوکرها او را راه نمی­‌دهند. مهران به میان مردم می‌­رود و حرف آنها را نیز می‌­شنود و درمی‌­یابد که مردم بیشتر از رجال مملک در فکر ایران هستند. از طرفی باخبر می­‌شود که صدراعظم برای دیدن تعزیه به تکیه دولت رفته است. مهران صدراعظم را در میان جمعیت پیدا می‌کند و عرضش را می‌­رساند. به او قول می‌­دهند لشکری همراهش کنند. یکی از خانم‌­های دربار نیز برای کمک پولی می‌­فرستد. مهران پول را رد می‌کند و می‌­گوید پول را صرف اجیر کردن نیروی انسانی کنید. در فصل سوم، وقتی به شهر خود باز می­‌گردد، متوجه می­‌شود از منصب خود عزل شده و به عنوان خائن تحت تعقیب است و در ادامه … .

سجاد خالقی دربارهٔ هدفش از نگارش این  کتاب گفته است: «نیاز نیست همه شخصیت‌هایی که می‌توانند حماسه خلق کنند قدرتی خاص داشته باشند، همه قهرمانان این کتاب آدم‌های معمولی هستند، از جمله یک نانوا، یک مرد کشاورز و یک زن خانه‌دار، اما زمانی که لازم است حماسه خلق کنند پای کار می‌آیند و برای کشور حماسه می‌آفریند».

مردهای مرز شرقی رتبه نخست جایزه داستان‌های حماسی کشور را در اسفندماه ۱۳۹۸ از آن خود کرده است. این رمان در سال ۱۳۹۸ و در ۱۲۰ صفحه توسط انتشارات سوره مهر روانه بازار شده است. علاقه­‌مندان به خرید این کتاب می­‌توانند آن را از سایت­‌های معتبر فروش کتاب و همچنین کتاب‌فروشی‌­های معتبر تهیه کنند.